आजच्या चित्रपटांबाबत दुर्दैवाने हे खरं आहे की बराच काळ लक्षात राहतील अशी फारच मोजकी गाणी आजकाल बनत असतात. तीन चार अपवाद वगळले, तर 'संगीतकार' ही जमात आजच्या घडीला सैन्यासोबतच्या बाजारबोणग्यांसारखी बिनमहत्वाची झाली आहे. अपवादात्मक लोकांपैकीसुद्धा 'सलीम-सुलेमान' हे नाव जरा इतर नावांपेक्षा कमी गाजलंय, पण त्यांची काही गाणी खरंच लक्षात राहण्याजोगी आहेत.
तर दुसरीकडे 'हळुवारपणे उलगडत जाणारे चित्रपट' ही संकल्पनाही हळूहळू बाद होत चालली आहे. दिग्दर्शकाचा ठसा उमटेल असे वेगळे सादरीकरण असणे म्हणजे अंगावर येणारा भडकपणा किंवा बुचकळ्यात टाकणारी गुंतागुंत असा काहीसा 'ट्रेण्ड'ही अावा. पण त्यातही नागेश कुकुनूर सारखे काही दिग्दर्शक आहेत, ज्यांचे सिनेमे सगळ्या भडकपणा आणि वास्तवाच्या रंजक चित्रणाच्या भडिमारातही वेगळे दिसून येतात.
तर नागेश कुकुनूरचा एक असाच हळुवार उलगडच चित्रपट म्हणजे 'डोर'. त्याला संगीत 'सलीम-सुलेमान'चं.
त्यातलं हे गाणं जेव्हा मी पहिल्यांदा ऐकलं तेव्हा मी काही कामानिमित्त बाहेरगावी एकटा राहत होतो. तेव्हा रात्री एफएमवरचा 'लव्ह गुरु' हा कार्यक्रम (आर जे अनमोल) मी रोज पूर्ण रेकॉर्ड करत असे. ह्या रेकॉर्डिंग उद्योगाचा नाद जडलेला असताना एके रात्री हे गाणं लागलं.
ये हौसला कैसे झुके
ये आरज़ू कैसे रुके
मंज़िल मुश्किल तो क्या
धुँधला साहिल तो क्या
तनहा ये दिल तो क्या
राह पे काँटे बिखरे अगर
उसपे तो फिर भी चलना ही है
शाम छुपा ले सूरज मगर
रात को इक दिन ढलना ही है
रुत ये टल जाएगी
हिम्मत रंग लाएगी
सुबह फिर आएगी..............
होगी हमें जो रहमत अता
धूप कटेगी साए तले
अपनी ख़ुदा से है ये दुआ
मंज़िल लगा ले हमको गले
जुर्रत सौ बार रहे
ऊँचा इक़रार रहे
ज़िंदा हर प्यार रहे...........
खरं तर काही ओळीच देणार होतो. पण थोडं थोडं करत सगळंच दिलं गेलं इथे. ह्यातल्या एकेक शब्दाने मला त्या नैराश्याने वेढलेल्या काळात हुरूप दिला होता. मला हे शब्द माझ्यासाठीच लिहिले आहेत असं वाटायचं. आजही जेव्हा अचानक कधी हे गाणं माझ्या मोबाईलवरच्या शेकडो गाण्यांच्या गर्दीतून वाजतं, तेव्हा मी काही काळासाठी तरी सुन्न होतो. गाणं ऐकलं आणि अक्षरश: भारावून गेलो. नंतर काही दिवसांनी व्हिडीओ पार्लरमधून 'डोर'ची सीडी आणली आणि तो चित्रपट पूर्ण पाहिला.
आखातातील एका देशात एक पाकिस्तानी युवक आणि एक भारतीय युवक एकत्र राहत असतात. एके रात्री दोघा मित्रांमध्ये किरकोळ वाद होतो आणि चुकून पाकिस्तानी युवकाचा धक्का लागून भारतीय युवक काही मजल्यांच्या उंचीवरून खाली पडून मृत्यू पावतो. पाकिस्तानी युवकाला देहदंडाची शिक्षा होते आणि जर मृत व्यक्तीच्या पत्नीने दयेचा अर्ज केला, तरच त्याची ती शिक्षा कमी होऊ शकणार असते. हे समजल्यावर पाकिस्तानी युवकाची पत्नी 'गुल पनाग' थेट भारतात तो अर्ज घेऊन येते. मृत भारतीय युवक राजस्थानातला आहे, इतकंच तिला माहित असतं. तिला त्या अर्जावर त्याच्या विधवा पत्नीची - जी भूमिका आयेशा टाकियाने केली आहे - स्वाक्षरी हवी असते. ती तिला कशी शोधते आणि अखेरीस काय होतं अशी सगळी ही कहाणी. श्रेयस तळपदे सहाय्यक भूमिकेत. बाकी संपूर्ण चित्रपट गुल पनाग आणि आयेशा टाकियाचाच. दोघी जितक्या सुंदर दिसल्या आहेत, त्याहूनही अधिक सुंदर त्यांचं काम आहे. आयेशाने साकारलेली अल्लड अवखळ 'मीरा' आणि गुल पनागची परिपक्व, समंजस 'झीनत' ह्या दोघींपैकी कोण जास्त आवडली, हे ठरवणं केवळ अशक्य !
जास्त सविस्तर 'डोर'विषयी सांगता येत नाहीय कारण नंतर पुन्हा तो चित्रपट पाहता आला नाही. पण हे गाणं कायमस्वरूपी मनात घर करून आहे. शब्द 'मीर अली हुसेन' ह्यांचे आणि आवाज 'शफक़त अमानत अली' चा. दोघी मुख्य व्यक्तिरेखा आपापल्या आयुष्यात प्रचंड संघर्ष, हतबलता आणि निराशेला सामोऱ्या जात आहेत. त्या दोघींचा दृढनिश्चय दाखवणारं हे गीत.
संगीत, काव्य हे आपल्या आयुष्याचा एक महत्वाचा भाग आहेत. कठीण परिस्थितीतून बाहेर निघण्याचा रस्ता ते दाखवतील, चमत्कार घडवतील वगैरे असं काही नाही. मात्र अनेकदा त्यातून जेव्हा आपलीच मनस्थिती मांडली जाते, तेव्हा दु:ख, वेदना, यातना वाटल्या जाऊन एक उभारी मिळते. (हीसुद्धा एक प्रकारची जादू, एक प्रकारचा चमत्कारच का ?) हे गाणं म्हणूनच माझ्यासाठी खूप 'स्पेशल' आहे कारण माझी मनस्थिती मला त्यात अनेकदा दिसते. त्यातल्या रूपक तालाचा (7 beats) उसळून उसळून येणारा स्वभाव मनोधैर्य वाढवणारा वाटतो आणि उच्च स्वरांत रमलेली चाल आत्मविश्वासाला एका उंचीवर घेऊन जाते. तिथे, त्या उंचीवर 'धूप कटेगी सायें तले', 'रात को इक दिन ढलना ही है', 'हिम्मत रंग लाएगी', 'सुबह फिर आएगी', 'ऊँचा इक़रार रहे', 'ज़िंदा हर प्यार रहे', अश्या सगळ्या ओळी आशावाद आणि सकारात्मकता देतात. ही ऊर्जा मला प्रत्येक वेळी ह्या गाण्याने दिली आहे. प्रत्येक वेळी. एकदा तर मला आठवतंय की अर्धा-पाउण तास हे एकच गाणं ऐकत मी ऑफिसहून घरी आलो होतो.
हे असं काही मला मिळालं की पुन्हा पुन्हा मला वाटतं की देव आहे की नाही, ह्यावर वादविवाद होऊ शकतात. मात्र काही निर्मिती दैवी असतात, ह्यावर तरी वाद नसावाच. देव प्रत्येकातच असावा. जेव्हा जी व्यक्ती काही काळासाठी का होईना, त्याच्या/ तिच्या सर्वोच्च सृजनात्मक उंचीवर असते. तेव्हा ती व्यक्ती देवाचं रुप असते. देव म्हणजे काय ? विश्वासच ना ? माझा तरी विश्वास आहे की काही कामं काही वेळा काही लोकांकडून करवून घेतली जातात. ह्या गाण्याशी संबंधित सगळेच काही काळासाठी देवरूप झाले होते आणि त्यांनी ही निर्मिती केली खरी, पण कदाचित ही त्यांच्याकडून करवून घेतली गेली.
कारण कुठल्या तरी एका दिवशी त्या सगळ्यांपैकी कुणीच ह्या जगात नसेल, मीही नसेन. पण हे गाणं असेल. नक्कीच असेल.
- रणजित पराडकर
तर दुसरीकडे 'हळुवारपणे उलगडत जाणारे चित्रपट' ही संकल्पनाही हळूहळू बाद होत चालली आहे. दिग्दर्शकाचा ठसा उमटेल असे वेगळे सादरीकरण असणे म्हणजे अंगावर येणारा भडकपणा किंवा बुचकळ्यात टाकणारी गुंतागुंत असा काहीसा 'ट्रेण्ड'ही अावा. पण त्यातही नागेश कुकुनूर सारखे काही दिग्दर्शक आहेत, ज्यांचे सिनेमे सगळ्या भडकपणा आणि वास्तवाच्या रंजक चित्रणाच्या भडिमारातही वेगळे दिसून येतात.
तर नागेश कुकुनूरचा एक असाच हळुवार उलगडच चित्रपट म्हणजे 'डोर'. त्याला संगीत 'सलीम-सुलेमान'चं.
त्यातलं हे गाणं जेव्हा मी पहिल्यांदा ऐकलं तेव्हा मी काही कामानिमित्त बाहेरगावी एकटा राहत होतो. तेव्हा रात्री एफएमवरचा 'लव्ह गुरु' हा कार्यक्रम (आर जे अनमोल) मी रोज पूर्ण रेकॉर्ड करत असे. ह्या रेकॉर्डिंग उद्योगाचा नाद जडलेला असताना एके रात्री हे गाणं लागलं.
ये हौसला कैसे झुके
ये आरज़ू कैसे रुके
मंज़िल मुश्किल तो क्या
धुँधला साहिल तो क्या
तनहा ये दिल तो क्या
राह पे काँटे बिखरे अगर
उसपे तो फिर भी चलना ही है
शाम छुपा ले सूरज मगर
रात को इक दिन ढलना ही है
रुत ये टल जाएगी
हिम्मत रंग लाएगी
सुबह फिर आएगी..............
होगी हमें जो रहमत अता
धूप कटेगी साए तले
अपनी ख़ुदा से है ये दुआ
मंज़िल लगा ले हमको गले
जुर्रत सौ बार रहे
ऊँचा इक़रार रहे
ज़िंदा हर प्यार रहे...........
खरं तर काही ओळीच देणार होतो. पण थोडं थोडं करत सगळंच दिलं गेलं इथे. ह्यातल्या एकेक शब्दाने मला त्या नैराश्याने वेढलेल्या काळात हुरूप दिला होता. मला हे शब्द माझ्यासाठीच लिहिले आहेत असं वाटायचं. आजही जेव्हा अचानक कधी हे गाणं माझ्या मोबाईलवरच्या शेकडो गाण्यांच्या गर्दीतून वाजतं, तेव्हा मी काही काळासाठी तरी सुन्न होतो. गाणं ऐकलं आणि अक्षरश: भारावून गेलो. नंतर काही दिवसांनी व्हिडीओ पार्लरमधून 'डोर'ची सीडी आणली आणि तो चित्रपट पूर्ण पाहिला.
आखातातील एका देशात एक पाकिस्तानी युवक आणि एक भारतीय युवक एकत्र राहत असतात. एके रात्री दोघा मित्रांमध्ये किरकोळ वाद होतो आणि चुकून पाकिस्तानी युवकाचा धक्का लागून भारतीय युवक काही मजल्यांच्या उंचीवरून खाली पडून मृत्यू पावतो. पाकिस्तानी युवकाला देहदंडाची शिक्षा होते आणि जर मृत व्यक्तीच्या पत्नीने दयेचा अर्ज केला, तरच त्याची ती शिक्षा कमी होऊ शकणार असते. हे समजल्यावर पाकिस्तानी युवकाची पत्नी 'गुल पनाग' थेट भारतात तो अर्ज घेऊन येते. मृत भारतीय युवक राजस्थानातला आहे, इतकंच तिला माहित असतं. तिला त्या अर्जावर त्याच्या विधवा पत्नीची - जी भूमिका आयेशा टाकियाने केली आहे - स्वाक्षरी हवी असते. ती तिला कशी शोधते आणि अखेरीस काय होतं अशी सगळी ही कहाणी. श्रेयस तळपदे सहाय्यक भूमिकेत. बाकी संपूर्ण चित्रपट गुल पनाग आणि आयेशा टाकियाचाच. दोघी जितक्या सुंदर दिसल्या आहेत, त्याहूनही अधिक सुंदर त्यांचं काम आहे. आयेशाने साकारलेली अल्लड अवखळ 'मीरा' आणि गुल पनागची परिपक्व, समंजस 'झीनत' ह्या दोघींपैकी कोण जास्त आवडली, हे ठरवणं केवळ अशक्य !
जास्त सविस्तर 'डोर'विषयी सांगता येत नाहीय कारण नंतर पुन्हा तो चित्रपट पाहता आला नाही. पण हे गाणं कायमस्वरूपी मनात घर करून आहे. शब्द 'मीर अली हुसेन' ह्यांचे आणि आवाज 'शफक़त अमानत अली' चा. दोघी मुख्य व्यक्तिरेखा आपापल्या आयुष्यात प्रचंड संघर्ष, हतबलता आणि निराशेला सामोऱ्या जात आहेत. त्या दोघींचा दृढनिश्चय दाखवणारं हे गीत.
संगीत, काव्य हे आपल्या आयुष्याचा एक महत्वाचा भाग आहेत. कठीण परिस्थितीतून बाहेर निघण्याचा रस्ता ते दाखवतील, चमत्कार घडवतील वगैरे असं काही नाही. मात्र अनेकदा त्यातून जेव्हा आपलीच मनस्थिती मांडली जाते, तेव्हा दु:ख, वेदना, यातना वाटल्या जाऊन एक उभारी मिळते. (हीसुद्धा एक प्रकारची जादू, एक प्रकारचा चमत्कारच का ?) हे गाणं म्हणूनच माझ्यासाठी खूप 'स्पेशल' आहे कारण माझी मनस्थिती मला त्यात अनेकदा दिसते. त्यातल्या रूपक तालाचा (7 beats) उसळून उसळून येणारा स्वभाव मनोधैर्य वाढवणारा वाटतो आणि उच्च स्वरांत रमलेली चाल आत्मविश्वासाला एका उंचीवर घेऊन जाते. तिथे, त्या उंचीवर 'धूप कटेगी सायें तले', 'रात को इक दिन ढलना ही है', 'हिम्मत रंग लाएगी', 'सुबह फिर आएगी', 'ऊँचा इक़रार रहे', 'ज़िंदा हर प्यार रहे', अश्या सगळ्या ओळी आशावाद आणि सकारात्मकता देतात. ही ऊर्जा मला प्रत्येक वेळी ह्या गाण्याने दिली आहे. प्रत्येक वेळी. एकदा तर मला आठवतंय की अर्धा-पाउण तास हे एकच गाणं ऐकत मी ऑफिसहून घरी आलो होतो.
हे असं काही मला मिळालं की पुन्हा पुन्हा मला वाटतं की देव आहे की नाही, ह्यावर वादविवाद होऊ शकतात. मात्र काही निर्मिती दैवी असतात, ह्यावर तरी वाद नसावाच. देव प्रत्येकातच असावा. जेव्हा जी व्यक्ती काही काळासाठी का होईना, त्याच्या/ तिच्या सर्वोच्च सृजनात्मक उंचीवर असते. तेव्हा ती व्यक्ती देवाचं रुप असते. देव म्हणजे काय ? विश्वासच ना ? माझा तरी विश्वास आहे की काही कामं काही वेळा काही लोकांकडून करवून घेतली जातात. ह्या गाण्याशी संबंधित सगळेच काही काळासाठी देवरूप झाले होते आणि त्यांनी ही निर्मिती केली खरी, पण कदाचित ही त्यांच्याकडून करवून घेतली गेली.
कारण कुठल्या तरी एका दिवशी त्या सगळ्यांपैकी कुणीच ह्या जगात नसेल, मीही नसेन. पण हे गाणं असेल. नक्कीच असेल.
- रणजित पराडकर
