आपण आपल्या स्वत:समोर नेहमी नागडे असतो. स्वत:पासून काहीही लपवणं शक्य नसतं. दुनियेच्या, जवळच्या लोकांच्या, अगदी जिवलगांच्यापासूनही आपण लपवाछपवी करू शकतो. पण शेवटी स्वत:समोर नागडेच.
एम एफ हुसेनवरून प्रेरित वाटणारं 'न्यूड' मधलं नसिरुद्दीन शाहने साकारलेलं 'मलिक' हे पात्रसुद्धा साधारण ह्याच अंगाने जाणारं भाष्य करतं. 'कपडे हे शरीराला झाकण्यासाठी असतात. आत्म्याला नाही. मी माझ्या चित्रांद्वारे आत्म्यापर्यंत पोहोचायचा प्रयत्न करत असतो म्हणून मी नग्न चित्रं काढतो.'
स्वत:ला स्वत:ची माहित असलेली नग्नता अनेक प्रकारची असते. आर्थिक, कौटुंबिक, सामाजिक, वैचारिक इ.
'न्यूड'च्या कथानकात प्रेक्षकाला स्वत:ची वैचारिक नग्नता आठवून देण्याची कुवत आहे. पण सिनेमात ती ताकद जाणवत नाही. हा सिनेमा 'यमुना'ची कहाणी म्हणूनच दिसतो आणि तेव्हढाच राहतो. अनेक प्रसंगात अपेक्षित तीव्रता येत नाही आणि प्रभाव कमी पडतो, असं वाटलं.
'यमुना' (कल्याणी मुळे) बाहेरख्याली पतीच्या जाचाला कंटाळून घर आणि गाव सोडून मुलासह मुंबईत तिच्या मावशीकडे (आक्का - छाया कदम) कडे येते. परिस्थितीच्या रेट्यामुळे आक्का 'जे जे स्कूल ऑफ आर्ट्स'मध्ये सफाई कर्मचारी असल्याच्या नोकरीआड प्रत्यक्षात तिथेच चित्रकला, शिल्पकला वर्गांसाठीची 'न्यूड मॉडेल' म्हणून काम करत असते. परिस्थितीच्याच रेट्यामुळे यमुनासुद्धा तिथे तेच काम करायला लागते. आपल्या मुलाने शिकून सवरून कुणी तरी मोठं माणूस बनावं, ह्या एकमेव आकांक्षेपोटी यमुना मनापासून स्वत:चं काम करत असते.
ही व्यावसायिक पातळीवर एक खूप वेगळी आणि आव्हानात्मक कहाणी आहे. असा चित्रपट झी आणि रवी जाधव हे अस्सल व्यावसायिक समीकरण जुळवणारी दोन नावं करतात, हे खूपच आनंदाचं आहे. अर्धशिक्षित किंवा अशिक्षित असली, तरी नवऱ्याच्या आधाराला लाथ मारून निघून जाणारी आणि 'मुलाला शिकवीन, मोठं करीन' ह्या जिद्दीने झगडणारी यमुना नुसती डोळ्यांसमोर आणून पाहा. अंगावर रोमांच उभे राहतात !
मात्र, 'यमुना'ची ही कहाणी कोणत्या वळणावर संपणार ह्याचा आपल्याला आधीच साधारण अंदाज येतो. ती तिथेच संपते.
यमुनाच्या आयुष्याचा सहा-सात वर्षांचा प्रवास 'न्यूड'मधून दिसतो. प्रत्येक प्रवासातले काही महत्वाचे मुक्काम ठराविक असतात. इथे ते मुक्काम रंजकतेत नव्हे, तर परिणामकारकतेत कमी पडतात. उदाहरणार्थ (स्पॉयलर अलर्ट) -
१. यमुना नवऱ्याचं लफडं पकडते तो प्रसंग. पहाटे उठून घाटावर कपडे धुवायला जाणं आणि एकदम मिश्कील भाव चेहऱ्यावर आणून पाण्यात सूर मारणं, त्यावर आजूबाजूच्या बायकांनी शून्य प्रतिक्रिया - जणू काही घडलेलंच नाहीय - देणं. पुढे पोहत पोहत जाताना दुसऱ्या किनाऱ्याच्या फांदीवर माणिक (नेहा जोशी) पाण्यात पाय सोडून बसलेली असणं आणि पाण्यातून यमुनेचा नवरा (श्रीकांत यादव) बाहेर येऊन तिच्याशी लगट करणं. हे सगळं चित्रण स्वप्नातलं वाटतं. प्रत्यक्षात ते वास्तवच असतं !
२. आक्का न्यूड मॉडेलचं काम करते आहे. हे समजल्यावर यमुना तिला उलटसुलट बोलते. त्यानंतर आक्काची प्रतिक्रिया आणि अखेरीस स्वत: यमुनालाच तिने ह्या कामासाठी तयार करणं, हा सगळा प्रसंग अपेक्षित तीव्रता साधत नाही.
३. कट्टरवाद्यांनी कॉलेजवर 'नग्न चित्रांवर बंदी आणा' चे फलक घेऊन हल्ला चढवणं. त्यांना प्रोफेसर आणि विद्यार्थ्यांनी सामोरं जाणं, हा सगळा प्रसंग नाट्यमयतेत फारच कमी पडला. त्यांचं आपसातलं झगडणं लुटुपुटूचं दिसतं.
४. धो धो कोसळणाऱ्या पावसात समुद्रकिनाऱ्यावर चहा घेऊन येणं. कसं शक्य आहे हे ? चहा फ्लेवरचं पावसाचं पाणी प्यायचं असतं का ?
५. शेवट खूप सुंदर लिहिला आहे. पण चित्रीकरण पुन्हा एकदा सपक वाटतं. नंतरचा आक्रोश वगैरे अगदीच वरवरचं दिसतं.
६. आर्ट गॅलरीतल्या चित्रासमोर तो पच्चकन् थुंकतो. आजूबाजूला असलेले १५-२० लोक चित्रं पाहण्यात दंग असतील त्यामुळे कुणाला कळलं नसेल, असं मानू. पण पुढच्याच फ्रेममध्ये त्याच चित्रासमोर तो तिथेच उभा असताना त्याच्या आजूबाजूला लोक फिरतायत, पण कुणाला पायाखाली घाण दिसत नाही. नक्की थुंकला होता की नाही ? असा प्रश्न पडतो.
७. शेवटानंतरचा अजून एक शेवट असला की सिनेमा ३-४ पायऱ्या खाली उतरूनच थांबतो, असं एक वैयक्तिक मत.
लोकगीतं, अभंगांचा खूप सुंदर वापर सिनेमात केला आहे. 'दिस येती' मनात रेंगाळणारं आहे. पार्श्वसंगीतही प्रभावी आहे. शेवटाच्या वेळचं पार्श्वसंगीत कल्पक आहे.
झाडून सगळ्यांची कामं ताकदीची झाली आहेत. कल्याणी मुळेचं काम सुरुवातीला जरा काही तरी कमी किंवा जास्त झाल्यासारखं वाटलं. पण नंतर मात्र कमालच आहे. छाया कदमनी साकारलेली खमकी आक्कासुद्धा जबरदस्तच ! सहाय्यक कलाकारांत ओम भूतकर आणि मदन देवधर खरोखर दोघा मुख्य अभिनेत्रींना ताकदीचं सहाय्य करतात. श्रीकांत यादव, नेहा जोशी, किशोर कदम आणि नसिरुद्दीन शाह अगदीच छोट्या भूमिकांत आहेत. एकूणच अख्खा सिनेमा उत्कृष्ट अभिनयाचं एक अप्रतिम दर्शन आहे.
सारांश सांगायचा झाल्यास, नाविन्यपूर्ण प्रभावी कथानक जोडीला सशक्त अभिनय आहे पण अनेक जागी सिनेमाची पकड काही न काही कारणाने ढिली पडते. असं असलं तरी 'न्यूड' एकदा तरी पाहावाच असा सिनेमा नक्कीच आहे.
जाता जाता - सिनेमाचं शीर्षक 'न्यूड' ऐवजी काही दुसरं असतं तर ? 'न्यूड' हे खूपच सरळसोट वाटतं आणि त्या नावातून काही विशेष वेगळं पोहोचवायचं आहे, असंही वाटलं नाही. 'चित्रा'सुद्धा चाललं असतं की ! पण मग कदाचित सिनेमा वरून वादंग झालं नसतं. सगळीकडे सहज प्रवेश मिळाला असता आणि प्रदर्शनही कुणाही इतर सिनेमाप्रमाणे नेहमीसारखं झालं असतं.
रेटिंग - * * * १/२
- रणजित पराडकर
एम एफ हुसेनवरून प्रेरित वाटणारं 'न्यूड' मधलं नसिरुद्दीन शाहने साकारलेलं 'मलिक' हे पात्रसुद्धा साधारण ह्याच अंगाने जाणारं भाष्य करतं. 'कपडे हे शरीराला झाकण्यासाठी असतात. आत्म्याला नाही. मी माझ्या चित्रांद्वारे आत्म्यापर्यंत पोहोचायचा प्रयत्न करत असतो म्हणून मी नग्न चित्रं काढतो.'
स्वत:ला स्वत:ची माहित असलेली नग्नता अनेक प्रकारची असते. आर्थिक, कौटुंबिक, सामाजिक, वैचारिक इ.
'न्यूड'च्या कथानकात प्रेक्षकाला स्वत:ची वैचारिक नग्नता आठवून देण्याची कुवत आहे. पण सिनेमात ती ताकद जाणवत नाही. हा सिनेमा 'यमुना'ची कहाणी म्हणूनच दिसतो आणि तेव्हढाच राहतो. अनेक प्रसंगात अपेक्षित तीव्रता येत नाही आणि प्रभाव कमी पडतो, असं वाटलं.
'यमुना' (कल्याणी मुळे) बाहेरख्याली पतीच्या जाचाला कंटाळून घर आणि गाव सोडून मुलासह मुंबईत तिच्या मावशीकडे (आक्का - छाया कदम) कडे येते. परिस्थितीच्या रेट्यामुळे आक्का 'जे जे स्कूल ऑफ आर्ट्स'मध्ये सफाई कर्मचारी असल्याच्या नोकरीआड प्रत्यक्षात तिथेच चित्रकला, शिल्पकला वर्गांसाठीची 'न्यूड मॉडेल' म्हणून काम करत असते. परिस्थितीच्याच रेट्यामुळे यमुनासुद्धा तिथे तेच काम करायला लागते. आपल्या मुलाने शिकून सवरून कुणी तरी मोठं माणूस बनावं, ह्या एकमेव आकांक्षेपोटी यमुना मनापासून स्वत:चं काम करत असते.
ही व्यावसायिक पातळीवर एक खूप वेगळी आणि आव्हानात्मक कहाणी आहे. असा चित्रपट झी आणि रवी जाधव हे अस्सल व्यावसायिक समीकरण जुळवणारी दोन नावं करतात, हे खूपच आनंदाचं आहे. अर्धशिक्षित किंवा अशिक्षित असली, तरी नवऱ्याच्या आधाराला लाथ मारून निघून जाणारी आणि 'मुलाला शिकवीन, मोठं करीन' ह्या जिद्दीने झगडणारी यमुना नुसती डोळ्यांसमोर आणून पाहा. अंगावर रोमांच उभे राहतात !
मात्र, 'यमुना'ची ही कहाणी कोणत्या वळणावर संपणार ह्याचा आपल्याला आधीच साधारण अंदाज येतो. ती तिथेच संपते.
यमुनाच्या आयुष्याचा सहा-सात वर्षांचा प्रवास 'न्यूड'मधून दिसतो. प्रत्येक प्रवासातले काही महत्वाचे मुक्काम ठराविक असतात. इथे ते मुक्काम रंजकतेत नव्हे, तर परिणामकारकतेत कमी पडतात. उदाहरणार्थ (स्पॉयलर अलर्ट) -
१. यमुना नवऱ्याचं लफडं पकडते तो प्रसंग. पहाटे उठून घाटावर कपडे धुवायला जाणं आणि एकदम मिश्कील भाव चेहऱ्यावर आणून पाण्यात सूर मारणं, त्यावर आजूबाजूच्या बायकांनी शून्य प्रतिक्रिया - जणू काही घडलेलंच नाहीय - देणं. पुढे पोहत पोहत जाताना दुसऱ्या किनाऱ्याच्या फांदीवर माणिक (नेहा जोशी) पाण्यात पाय सोडून बसलेली असणं आणि पाण्यातून यमुनेचा नवरा (श्रीकांत यादव) बाहेर येऊन तिच्याशी लगट करणं. हे सगळं चित्रण स्वप्नातलं वाटतं. प्रत्यक्षात ते वास्तवच असतं !
२. आक्का न्यूड मॉडेलचं काम करते आहे. हे समजल्यावर यमुना तिला उलटसुलट बोलते. त्यानंतर आक्काची प्रतिक्रिया आणि अखेरीस स्वत: यमुनालाच तिने ह्या कामासाठी तयार करणं, हा सगळा प्रसंग अपेक्षित तीव्रता साधत नाही.
३. कट्टरवाद्यांनी कॉलेजवर 'नग्न चित्रांवर बंदी आणा' चे फलक घेऊन हल्ला चढवणं. त्यांना प्रोफेसर आणि विद्यार्थ्यांनी सामोरं जाणं, हा सगळा प्रसंग नाट्यमयतेत फारच कमी पडला. त्यांचं आपसातलं झगडणं लुटुपुटूचं दिसतं.
४. धो धो कोसळणाऱ्या पावसात समुद्रकिनाऱ्यावर चहा घेऊन येणं. कसं शक्य आहे हे ? चहा फ्लेवरचं पावसाचं पाणी प्यायचं असतं का ?
५. शेवट खूप सुंदर लिहिला आहे. पण चित्रीकरण पुन्हा एकदा सपक वाटतं. नंतरचा आक्रोश वगैरे अगदीच वरवरचं दिसतं.
६. आर्ट गॅलरीतल्या चित्रासमोर तो पच्चकन् थुंकतो. आजूबाजूला असलेले १५-२० लोक चित्रं पाहण्यात दंग असतील त्यामुळे कुणाला कळलं नसेल, असं मानू. पण पुढच्याच फ्रेममध्ये त्याच चित्रासमोर तो तिथेच उभा असताना त्याच्या आजूबाजूला लोक फिरतायत, पण कुणाला पायाखाली घाण दिसत नाही. नक्की थुंकला होता की नाही ? असा प्रश्न पडतो.
७. शेवटानंतरचा अजून एक शेवट असला की सिनेमा ३-४ पायऱ्या खाली उतरूनच थांबतो, असं एक वैयक्तिक मत.
लोकगीतं, अभंगांचा खूप सुंदर वापर सिनेमात केला आहे. 'दिस येती' मनात रेंगाळणारं आहे. पार्श्वसंगीतही प्रभावी आहे. शेवटाच्या वेळचं पार्श्वसंगीत कल्पक आहे.
झाडून सगळ्यांची कामं ताकदीची झाली आहेत. कल्याणी मुळेचं काम सुरुवातीला जरा काही तरी कमी किंवा जास्त झाल्यासारखं वाटलं. पण नंतर मात्र कमालच आहे. छाया कदमनी साकारलेली खमकी आक्कासुद्धा जबरदस्तच ! सहाय्यक कलाकारांत ओम भूतकर आणि मदन देवधर खरोखर दोघा मुख्य अभिनेत्रींना ताकदीचं सहाय्य करतात. श्रीकांत यादव, नेहा जोशी, किशोर कदम आणि नसिरुद्दीन शाह अगदीच छोट्या भूमिकांत आहेत. एकूणच अख्खा सिनेमा उत्कृष्ट अभिनयाचं एक अप्रतिम दर्शन आहे.
सारांश सांगायचा झाल्यास, नाविन्यपूर्ण प्रभावी कथानक जोडीला सशक्त अभिनय आहे पण अनेक जागी सिनेमाची पकड काही न काही कारणाने ढिली पडते. असं असलं तरी 'न्यूड' एकदा तरी पाहावाच असा सिनेमा नक्कीच आहे.
जाता जाता - सिनेमाचं शीर्षक 'न्यूड' ऐवजी काही दुसरं असतं तर ? 'न्यूड' हे खूपच सरळसोट वाटतं आणि त्या नावातून काही विशेष वेगळं पोहोचवायचं आहे, असंही वाटलं नाही. 'चित्रा'सुद्धा चाललं असतं की ! पण मग कदाचित सिनेमा वरून वादंग झालं नसतं. सगळीकडे सहज प्रवेश मिळाला असता आणि प्रदर्शनही कुणाही इतर सिनेमाप्रमाणे नेहमीसारखं झालं असतं.
रेटिंग - * * * १/२
- रणजित पराडकर
