'जब तक हैं जान' पासून शाहरुखची घसरगुंडी सुरु झाली. अतिबंडल 'हॅप्पी न्यू इयर' आणि अतिभंपक 'दिलवाले' ह्या पाठोपाठच्या वर्षी आलेल्या शाहरुखपटांमुळे डोक्याचा बाजार उठला असतानाही अजून एक शाहरुखपट पाहायला मी गेलो. माझं एक मन मला 'नको.. नको' म्हणत होतं, पण दुसरं मन ऐकत नव्हतं. 'वोह नहीं सुनता उसको जल जाना होता हैं' टाईप मी वागलो आणि 'फॅन' पाहायला गेलोच. कारण शाहरुखच्या बाबतीत, you can like him or you can dislike him; but you cannot ignore him हे सत्य आहे. शाहरुख आणि सलमानकडे उपद्रवमूल्य असलं तरी 'मूल्य' आहे. आमीरचा 'पीके' मी आजतागायत पाहिलेला नाही आणि पाहावासा वाटतही नाही. कदाचित त्याचा 'दंगल'ही नाही पाहणार. (ह्या मागे गेल्या काही महिन्यांतले त्यांची वक्तव्यं व त्यानंतर झालेली बोंबाबोंब नाही. फक्त Preference चा सवाल आहे.) पण शाहरुखचा आगामी 'रईस' आणि 'गुंडे' वाल्या 'अली अब्बास जफर' चा असला तरी सलमानचा 'सुलतान' मी पाहणार आहे, हे आत्ताच सांगून टाकतो !
तर ते असो.
प्रामाणिक कबुली द्यायची झाल्यास, एक सुपरस्टार आणि त्याचा वेडेपणापर्यंत गेलेला एक चाहता ह्यांची कहाणी असल्यावर 'फॅन'मध्ये शाहरुखचं 'मला-पहा-फुले-वहा' असणार, असा माझा अंदाज होता. त्या तयारीनिशीच मी तिकिटासाठी 'आयनॉक्स'ला पाचशेची फोडणी दिली. ते पाचशे मी तत्क्षणी अक्कलखाती जमाही करून टाकले होते. त्यामुळे सगळे इ.एम.आय., बिलं, वगैरे भरून झाल्यावर दर महिन्याच्या १०-१२ तारखेला सॅलरी अकाऊन्टची जी स्थिती असते, त्याच रिकामेपणे मी सिनेमागृहात आलो.
पुढचे सव्वा दोन तास माझ्यासाठी आश्चर्यकारक होते.
माझ्या अंदाजाला शाहरुखने थेट उभा छेद दिला. त्याने माझ्या हातात फुलांची परडी दिली नाही. तो स्वत:च गळ्यात माळा घालून आल्यासारखा मला वाटला नाही. त्याने ह्या वेळी पडद्यावर मर्कटचेष्टा न करता चक्क समंजस अभिनय केला ! आवराआवर करत असताना एखाद्या जुन्या कपड्याच्या खिश्यात शंभराची नोट मिळावी, तसा एक अनपेक्षित आनंद मला झाला होता. पाचशेच्या फोडणीने चव चांगली आली होती. अक्कलखाते डेबिट केले आणि केलेला खर्च वसूल झाला ! (इथेच मी एक सिनेमाला स्टार देऊन टाकला !)
'फॅन' हा १९९६ साली आलेल्या 'रॉबर्ट डी निरो' अभिनित 'द फॅन' वर सही सही बेतलेला आहे. त्यात काही जुजबी बदल केले आहेत. मूळ 'द फॅन' मध्ये रॉबर्ट डी निरो' एका बेसबॉलपटूचा आणि बेसबॉल ह्या खेळाचाही 'डाय हार्ड फॅन' दाखवलेला आहे. तर त्याचं भारतीयीकरण करतेवेळी तो स्टार 'फिल्मस्टार'च दाखवला आहे. दुसरा मुख्य फरक म्हणजे मूळ 'द फॅन' मध्ये स्टार आणि फॅन एकसारखे दिसत नसतात. ती कामंही दोन भिन्न नटांनी केलेली आहेत. तर इथे त्याचं फिल्मीकरण करून स्टार आणि फॅन एकसारखेच दिसणारे दाखवले आहेत. बाकी विषयाच्या हाताळणीतल्या प्रखरतेमधली इंग्रजी-हिंदीतली जनरल तथाकथित तफावत इथेही जाणवेल, ह्याबद्दल वादच नाही. तरी, एकंदरीत विचार करता, जे आहे ते वाईट निश्चितच नाही.
आर्यन खन्ना (शाहरुख) एक हिंदी सिनेमातला सुपरस्टार. दिल्लीस्थित गौरव चांदना (शाहरुखच) आर्यनचा नुसता फॅनच नाही तर भक्त असतो. त्याची चेहरेपट्टी थेट आर्यनशी मिळती-जुळती दाखवली आहे. (इथे तो जन्मत:च तसा आहे, हे न दाखवता; त्याने स्वत:ला सर्जरीज वगैरे करून मुद्दाम तसं बनवलंय असं दाखवलं असतं, तर जास्त आवडलं असतं. पण असो !) आपल्या राहत्या भागात 'ज्युनियर आर्यन' म्हणून प्रसिद्ध असलेला गौरव मुंबईला येतो. आर्यनला त्याच्या वाढदिवसाला भेटण्यासाठी. त्याची भेट सहजासहजी होणार नसतेच आणि होत नाहीच. मग त्या भेटीसाठी गौरव एक कांड करतो आणि भेट मिळवतो. मात्र ही भेट त्याच्या आयुष्याला कायमस्वरूपी कलाटणी देणारी ठरते. ह्या भेटीनंतर मानसिक संतुलन पूर्णपणे बिघडलेला गौरव आपल्या 'देवा'च्या आयुष्यात एक वादळ आणतो. ह्या वादळात काय काय उद्ध्वस्त होतं आणि काय काय तग धरून उरतं, त्याची कहाणी म्हणजे 'फॅन'.
शाहरुखसाठी 'फॅन' आव्हानात्मक होता. कारण इथे त्याने त्याच्या 'नार्सिसिज्म'वर विजय मिळवणं अपेक्षित होतं, जे अजिबातच सोपं नाही. पण २४ वर्षांचा अनुभव अगदीच वाया गेलेला नाही, हे शाहरुखने सप्रमाण दाखवून दिलं आणि जे अवघड तेच व्यवस्थित करून दाखवलं, ह्यासाठी मनापासून अभिनंदन ! एरव्ही प्रत्येक भूमिकेत त्या त्या व्यक्तिरेखेवर स्वत:च वरचढ होणारा हा अभिनेता एका अर्थाने 'स्वत:'चीच व्यक्तिरेखा सादर करताना मात्र तिच्यावर वरचढ झाला नाही, ही खरोखरच कमाल आहे.
दुसरा शाहरुख 'गौरव'. दोन भिन्न व्यक्तिरेखांच्या शैलींत असलेल्या थोडीशी भिन्नता शाहरुखने व्यवस्थित राखली आहे. मुळात गौरव हा आर्यनचीच स्टाईल मारणारा आहे. त्यामुळे दोघांत खूप थोडासाच फरक असणार होता, पण तो राखणं अत्यंत आवश्यक होतं. शाहरुखने 'गौरव'ला 'आर्यन'पेक्षा जास्त परिणामकारक केलंय, ह्यातच सर्व काही आलं. आर्यन चांगला झाला असूनही गौरव भाव खाऊन जातो !
मात्र त्याच्या 'नर्वस ब्रेकडाऊन' ला पुरेसं रंगवता आलंय, असं मला तरी वाटलं नाही. त्याचं माथेफिरूपण ठळक करायला हवं होतं. उलटपक्षी त्याचं संतुलन बिघडवणारा धक्का जेव्हा त्याला बसतो, त्यानंतर त्याचं रडणं सिनेमागृहात हशा पिकवतं ! त्यानंतरही जेव्हा जेव्हा तो भावनिक होतो, तेव्हा तेव्हा त्यात गांभीर्य न वाटता गंमतच वाटते. खरं तर तो भावनिक झाल्यावर भीती वाटणं आवश्यक होतं.
विविध दृश्यांची रंगत कमी करण्याचं काम सुमार कॅमेरावर्कने केलं आहे. पाठलागाची दृश्यं जितकी 'एक था टायगर' किंवा 'रेस' मध्ये रोमहर्षक झाली होती, त्याच्या तुलनेतही इथली फिकी झालीत. इंग्रजी सिनेमाशी तर तुलना नकोच. नको तिथे नको तितका क्लोजअप घेण्याचा आचरटपणा आपण कधी बंद करणार आहोत देव जाणे ! अजून एक गोष्ट म्हणजे, गौरवच्या दातांची ठेवण आर्यनहून वेगळी दाखवली आहे. पण ती ठेवण काही दृश्यांत सोयीस्करपणे बदलते ! ह्या सगळ्या ढिसाळपणामुळे कहाणीतलं आणि सादरीकरणातलं 'थ्रील' कमी होतं.
सहाय्यक भूमिकांत वालुस्चा डीसोजा (वालुस्चा - बरोबर लिहिलं ना ?) आणि श्रिया पिळगांवकर सफाईदार काम करतात. श्रियाचा वावर खूपच सहज व आश्वासक आहे. इतर कुणी फारसं दिसत नाही. शाहरुखचा सिनेमा आणि त्यात त्याचा डबल रोल म्हटल्यावर इतर सगळे औषधापुरते असणार, हेसुद्धा टाळावं इतका काही तो सुधारलेला नाही.
सिनेमात एकही गाणं नाही. ही बाब चांगली की वाईट, हे ज्याचं त्याने ठरवावं. गेल्या काही वर्षांत हिंदी चित्रपट संगीतहीन किंवा हीनसंगीत ह्याच दोन श्रेणींत जास्त करून दिसत आहे. मला तरी ही बाब खटकते. संगीत प्रत्येक वस्तूत आहे आणि ज्या प्रकारे चित्रकलेबाबत म्हटलं जातं की, A picture is worth a thousand words, त्याच प्रकारे एक सुंदर गीतही हजार डायलॉग्सच्या तोडीचं असतं. सिनेसंगीत हे भारतीय चित्रपटाचं वैशिष्ट्य आहे, ओळख आहे. ती सोडून देऊन आपण आंतरराष्ट्रीय होऊ पाहतो आहोत. हे पाहून मला पोट फुगवणारी बेडकीण आठवते. उत्तम संगीतनिर्मिती होत नाही, म्हणून जर संगीत चित्रपटापासून विलग होत असेल तर ही खरं तर खूपच लाजिरवाणी बाब आहे.
'फॅन' हे काही आत्तापर्यंतचं शाहरुखचं सर्वोत्तम काम नाही. चक दे, स्वदेस मधला शाहरुख 'फॅन'वाल्या शाहरुखच्या बरीच पाउलं पुढे आहे. मात्र समाधानाची बाब हीच की गेल्या काही चित्रपटांद्वारे शाहरुखचं जे उलटी पाउलं टाकत एक एक पायरी उतरत जाणं सुरु होतं, ते ह्या वेळी झालं नाही. तो काही पायऱ्या चढून पुन्हा एकदा वर आला आहे. ज्या प्रकारे क्रिकेटमध्ये विंडीज फॉर्मात आल्याने क्रिकेटचाच दर्जा वाढेल, त्याच प्रकारे सिनेमासृष्टीत शाहरुखला आत्मभान आल्यास हिंदी सिनेमाचंच भलं होणार आहे. हिंदी चित्रपटाचा निस्सीम चाहता म्हणून मला इतकंच म्हणावंसं वाटतं की 'रईस'द्वारे शाहरुखने केवळ अजून काही पायऱ्या वर चढू नये तर चक दे, स्वदेस मधल्या स्वत:लाही मागे टाकावं !
रेटिंग - * * *
- रणजित पराडकर
(ता.क. - मी अजूनही शाहरुखचा 'फॅन' नाही !)
तर ते असो.
प्रामाणिक कबुली द्यायची झाल्यास, एक सुपरस्टार आणि त्याचा वेडेपणापर्यंत गेलेला एक चाहता ह्यांची कहाणी असल्यावर 'फॅन'मध्ये शाहरुखचं 'मला-पहा-फुले-वहा' असणार, असा माझा अंदाज होता. त्या तयारीनिशीच मी तिकिटासाठी 'आयनॉक्स'ला पाचशेची फोडणी दिली. ते पाचशे मी तत्क्षणी अक्कलखाती जमाही करून टाकले होते. त्यामुळे सगळे इ.एम.आय., बिलं, वगैरे भरून झाल्यावर दर महिन्याच्या १०-१२ तारखेला सॅलरी अकाऊन्टची जी स्थिती असते, त्याच रिकामेपणे मी सिनेमागृहात आलो.
पुढचे सव्वा दोन तास माझ्यासाठी आश्चर्यकारक होते.
माझ्या अंदाजाला शाहरुखने थेट उभा छेद दिला. त्याने माझ्या हातात फुलांची परडी दिली नाही. तो स्वत:च गळ्यात माळा घालून आल्यासारखा मला वाटला नाही. त्याने ह्या वेळी पडद्यावर मर्कटचेष्टा न करता चक्क समंजस अभिनय केला ! आवराआवर करत असताना एखाद्या जुन्या कपड्याच्या खिश्यात शंभराची नोट मिळावी, तसा एक अनपेक्षित आनंद मला झाला होता. पाचशेच्या फोडणीने चव चांगली आली होती. अक्कलखाते डेबिट केले आणि केलेला खर्च वसूल झाला ! (इथेच मी एक सिनेमाला स्टार देऊन टाकला !)
'फॅन' हा १९९६ साली आलेल्या 'रॉबर्ट डी निरो' अभिनित 'द फॅन' वर सही सही बेतलेला आहे. त्यात काही जुजबी बदल केले आहेत. मूळ 'द फॅन' मध्ये रॉबर्ट डी निरो' एका बेसबॉलपटूचा आणि बेसबॉल ह्या खेळाचाही 'डाय हार्ड फॅन' दाखवलेला आहे. तर त्याचं भारतीयीकरण करतेवेळी तो स्टार 'फिल्मस्टार'च दाखवला आहे. दुसरा मुख्य फरक म्हणजे मूळ 'द फॅन' मध्ये स्टार आणि फॅन एकसारखे दिसत नसतात. ती कामंही दोन भिन्न नटांनी केलेली आहेत. तर इथे त्याचं फिल्मीकरण करून स्टार आणि फॅन एकसारखेच दिसणारे दाखवले आहेत. बाकी विषयाच्या हाताळणीतल्या प्रखरतेमधली इंग्रजी-हिंदीतली जनरल तथाकथित तफावत इथेही जाणवेल, ह्याबद्दल वादच नाही. तरी, एकंदरीत विचार करता, जे आहे ते वाईट निश्चितच नाही.
आर्यन खन्ना (शाहरुख) एक हिंदी सिनेमातला सुपरस्टार. दिल्लीस्थित गौरव चांदना (शाहरुखच) आर्यनचा नुसता फॅनच नाही तर भक्त असतो. त्याची चेहरेपट्टी थेट आर्यनशी मिळती-जुळती दाखवली आहे. (इथे तो जन्मत:च तसा आहे, हे न दाखवता; त्याने स्वत:ला सर्जरीज वगैरे करून मुद्दाम तसं बनवलंय असं दाखवलं असतं, तर जास्त आवडलं असतं. पण असो !) आपल्या राहत्या भागात 'ज्युनियर आर्यन' म्हणून प्रसिद्ध असलेला गौरव मुंबईला येतो. आर्यनला त्याच्या वाढदिवसाला भेटण्यासाठी. त्याची भेट सहजासहजी होणार नसतेच आणि होत नाहीच. मग त्या भेटीसाठी गौरव एक कांड करतो आणि भेट मिळवतो. मात्र ही भेट त्याच्या आयुष्याला कायमस्वरूपी कलाटणी देणारी ठरते. ह्या भेटीनंतर मानसिक संतुलन पूर्णपणे बिघडलेला गौरव आपल्या 'देवा'च्या आयुष्यात एक वादळ आणतो. ह्या वादळात काय काय उद्ध्वस्त होतं आणि काय काय तग धरून उरतं, त्याची कहाणी म्हणजे 'फॅन'.
शाहरुखसाठी 'फॅन' आव्हानात्मक होता. कारण इथे त्याने त्याच्या 'नार्सिसिज्म'वर विजय मिळवणं अपेक्षित होतं, जे अजिबातच सोपं नाही. पण २४ वर्षांचा अनुभव अगदीच वाया गेलेला नाही, हे शाहरुखने सप्रमाण दाखवून दिलं आणि जे अवघड तेच व्यवस्थित करून दाखवलं, ह्यासाठी मनापासून अभिनंदन ! एरव्ही प्रत्येक भूमिकेत त्या त्या व्यक्तिरेखेवर स्वत:च वरचढ होणारा हा अभिनेता एका अर्थाने 'स्वत:'चीच व्यक्तिरेखा सादर करताना मात्र तिच्यावर वरचढ झाला नाही, ही खरोखरच कमाल आहे.
दुसरा शाहरुख 'गौरव'. दोन भिन्न व्यक्तिरेखांच्या शैलींत असलेल्या थोडीशी भिन्नता शाहरुखने व्यवस्थित राखली आहे. मुळात गौरव हा आर्यनचीच स्टाईल मारणारा आहे. त्यामुळे दोघांत खूप थोडासाच फरक असणार होता, पण तो राखणं अत्यंत आवश्यक होतं. शाहरुखने 'गौरव'ला 'आर्यन'पेक्षा जास्त परिणामकारक केलंय, ह्यातच सर्व काही आलं. आर्यन चांगला झाला असूनही गौरव भाव खाऊन जातो !
मात्र त्याच्या 'नर्वस ब्रेकडाऊन' ला पुरेसं रंगवता आलंय, असं मला तरी वाटलं नाही. त्याचं माथेफिरूपण ठळक करायला हवं होतं. उलटपक्षी त्याचं संतुलन बिघडवणारा धक्का जेव्हा त्याला बसतो, त्यानंतर त्याचं रडणं सिनेमागृहात हशा पिकवतं ! त्यानंतरही जेव्हा जेव्हा तो भावनिक होतो, तेव्हा तेव्हा त्यात गांभीर्य न वाटता गंमतच वाटते. खरं तर तो भावनिक झाल्यावर भीती वाटणं आवश्यक होतं.
विविध दृश्यांची रंगत कमी करण्याचं काम सुमार कॅमेरावर्कने केलं आहे. पाठलागाची दृश्यं जितकी 'एक था टायगर' किंवा 'रेस' मध्ये रोमहर्षक झाली होती, त्याच्या तुलनेतही इथली फिकी झालीत. इंग्रजी सिनेमाशी तर तुलना नकोच. नको तिथे नको तितका क्लोजअप घेण्याचा आचरटपणा आपण कधी बंद करणार आहोत देव जाणे ! अजून एक गोष्ट म्हणजे, गौरवच्या दातांची ठेवण आर्यनहून वेगळी दाखवली आहे. पण ती ठेवण काही दृश्यांत सोयीस्करपणे बदलते ! ह्या सगळ्या ढिसाळपणामुळे कहाणीतलं आणि सादरीकरणातलं 'थ्रील' कमी होतं.
सहाय्यक भूमिकांत वालुस्चा डीसोजा (वालुस्चा - बरोबर लिहिलं ना ?) आणि श्रिया पिळगांवकर सफाईदार काम करतात. श्रियाचा वावर खूपच सहज व आश्वासक आहे. इतर कुणी फारसं दिसत नाही. शाहरुखचा सिनेमा आणि त्यात त्याचा डबल रोल म्हटल्यावर इतर सगळे औषधापुरते असणार, हेसुद्धा टाळावं इतका काही तो सुधारलेला नाही.
सिनेमात एकही गाणं नाही. ही बाब चांगली की वाईट, हे ज्याचं त्याने ठरवावं. गेल्या काही वर्षांत हिंदी चित्रपट संगीतहीन किंवा हीनसंगीत ह्याच दोन श्रेणींत जास्त करून दिसत आहे. मला तरी ही बाब खटकते. संगीत प्रत्येक वस्तूत आहे आणि ज्या प्रकारे चित्रकलेबाबत म्हटलं जातं की, A picture is worth a thousand words, त्याच प्रकारे एक सुंदर गीतही हजार डायलॉग्सच्या तोडीचं असतं. सिनेसंगीत हे भारतीय चित्रपटाचं वैशिष्ट्य आहे, ओळख आहे. ती सोडून देऊन आपण आंतरराष्ट्रीय होऊ पाहतो आहोत. हे पाहून मला पोट फुगवणारी बेडकीण आठवते. उत्तम संगीतनिर्मिती होत नाही, म्हणून जर संगीत चित्रपटापासून विलग होत असेल तर ही खरं तर खूपच लाजिरवाणी बाब आहे.
'फॅन' हे काही आत्तापर्यंतचं शाहरुखचं सर्वोत्तम काम नाही. चक दे, स्वदेस मधला शाहरुख 'फॅन'वाल्या शाहरुखच्या बरीच पाउलं पुढे आहे. मात्र समाधानाची बाब हीच की गेल्या काही चित्रपटांद्वारे शाहरुखचं जे उलटी पाउलं टाकत एक एक पायरी उतरत जाणं सुरु होतं, ते ह्या वेळी झालं नाही. तो काही पायऱ्या चढून पुन्हा एकदा वर आला आहे. ज्या प्रकारे क्रिकेटमध्ये विंडीज फॉर्मात आल्याने क्रिकेटचाच दर्जा वाढेल, त्याच प्रकारे सिनेमासृष्टीत शाहरुखला आत्मभान आल्यास हिंदी सिनेमाचंच भलं होणार आहे. हिंदी चित्रपटाचा निस्सीम चाहता म्हणून मला इतकंच म्हणावंसं वाटतं की 'रईस'द्वारे शाहरुखने केवळ अजून काही पायऱ्या वर चढू नये तर चक दे, स्वदेस मधल्या स्वत:लाही मागे टाकावं !
रेटिंग - * * *
- रणजित पराडकर
(ता.क. - मी अजूनही शाहरुखचा 'फॅन' नाही !)
apratim pariskhan
ReplyDeletemi majhya blogwar navasah publish karu shakato?