सिनेमा

सिनेमा.

मी सिनेमा का बघतो ? किंबहुना 'आम्ही सिनेमा का बघतो ? तो बघितला काय आणि नाही बघितला काय, आमच्या आयुष्याचा रहाटगाडा आम्ही असाच ओढत राहणार असतो. मग काही शे रुपये खर्चून, तीन साडे तीन तास देऊन आम्हाला हशील काय होत असतं ?
हे प्रश्न सिनेमा न पाहाणाऱ्यांना पडत असतील. आम्हालाही क्वचित कधी तरी पडतात. रिकाम्या वेळेचा चाळा म्हणून आम्ही अश्या विषयांवर तथाकथित विचारमंथन करत असतो. ह्यातूनही हशील काहीच होत नाही, पण रिकाम्या वेळचा एकटेपणा जरा लौकर निघून जातो.

बाकी काही नाही.
एव्हढ्यासाठीच आम्ही विचार करतो.

माझ्यासारख्या अगणित सामान्य माणसांसाठी 'सिनेमा' ही एक देणगी आहे.
तिथं दिसणारं बरचसं आम्हाला नेहमीच हवं असतं, पण मिळणं दुरापास्त असतं. आम्हाला दहावीनंतर हव्या त्या कॉलेजात प्रवेश मिळण्याचंही भाग्य नसतं, पण सिनेमातला तो किंवा ती मात्र हवा तो कोर्स, हवी ती डिग्री उत्तमोत्तम गुणांनी अगदी सहजपणे मिळवतात. त्याला त्याच्यावर प्रेम करणारी हमखास मिळते आणि ती नाकी डोळी इतकी नीटस असते की अशी जी मुलगी आमच्या कॉलेजात असे, तिच्यापासून आम्हीच 'हे आपल्या लेव्हलचं नाही' हे उमजून सुरक्षित अंतर ठेवत असू. त्याची पिळदार देहयष्टी आणि आमची नुसतीच पिळलेली यष्टी. त्याचा दाढी वाढलेली असतानाही स्वच्छ दिसणारा चेहरा आणि आमचं अंघोळ करून बाहेर आल्या क्षणापासून चिकट, तेलकट वाटणारं थोबाड. त्याला जमीन, हवा व पाण्यातल्या सर्व प्रकारच्या गाड्या व्यवस्थित चालवता येत असणं आणि आम्ही बुलेटवर मागे बसतानाही सावरुन/ बावरुन बसणं.
- अश्या लहान-सहान अनेक गोष्टी ज्या पडद्यावर त्याला किंवा तिला मिळतात/ जमतात त्यांत आम्ही आपलाच पूर्ततेचा आनंद मानत असतो.
तिथले 'घर' नावाचे मोठमोठे महाल, गडगंज श्रीमंत कुटुंबं, जीवाला जीव देणारे मित्र सगळं सगळं आम्हाला आपलंच वाटतं.

काही सिनेमे जरा रिअलिस्टिक असतात. पण त्यातही आम्हाला अप्रूप असतं कारण पडद्यावर घडणारी कहाणी आमच्या सपक आयुष्यापेक्षा खूपच मसालेदार असते. आमची ष्टोरी आम्हाला स्वत:लाही ऐकावीशी कधी वाटत नाही. ती इतकी कंटाळवाणी असते की रात्री बिछान्यावर पहुडलं असताना, जर झोप येत नसेल तर आम्ही 'आज काय घडलं' ह्याची उजळणी करायचा प्रयत्न करतो. अर्धा दिवसही आठवून होत नाही आणि झोप लागते.
पडद्यावरच्या व्यक्तिरेखांच्या यातनासुद्धा आम्हाला खरं सांगायचं तर हव्याहव्याश्या वाटतात. त्यांच्या असामान्य दु:खाच्या बिलोरी आरश्यात आम्हाला आमच्या नीरस आयुष्याचं प्रतिबिंब क्षणभर उजळवून पाहावंसं वाटतं. कहाणी शोकांतिका असेल, तर 'हे असं घडू शकतं' म्हणून आम्ही चक्क देवाचं अस्तित्वही नाकारतो. मग थोड्या वेळाने जाणीव होते की 'आपलं असं घडणार नाहीय' आणि पुन्हा देवाच्या अस्तित्वावर विश्वास दृढ होतो.

कधी आम्हाला तिथे असं काही दिसतं, जे आम्ही आमच्याच मनापासून लपवून ठेवलेलं असतं. ते असं एखादं सत्य असतं, ज्याच्या नजरेत नजर टाकून पाहायला आम्हीच कचरत असतो. मनाच्या डायरीत नकळतपणे आम्ही एखादी नोंद करून ठेवलेली असते. ते पान फाडायचंही नसतं आणि उलटून पाहायचंही नसतं. एखाद्या अन्प्लेएबल चेंडूवर जेव्हा एखादा फलंदाज सपशेल फसून आउट होतो, तेव्हा त्याला जे वाटत असतं, तेच आम्हाला हे सिनेमे जाणवून देतात. आमची विकेट उडालेली असते. आमचा तथाकथित अभेद्य बचाव भेदला गेलेला असतो. पण तोंडावर आपटणारं अपयश झटकून पुन्हा पुढच्या इनिंगला जसा तोच फलंदाज गार्ड घेऊन स्टान्स घेतो, तसेच आम्हीही पुन्हा पुढच्या सिनेमासाठी तयार असतोच.

सिनेमा आम्हाला सफरी घडवतो. त्या विविध स्थळांच्याच नसतात, तर विविध काळांच्या, संस्कृतींच्या असतात. विविध व्यक्तिरेखांच्या जागी सिनेमा आम्हाला उभा करतो आणि त्यांच्या भावविश्वाच्या सफरी घडवतो. आयुष्याच्या नऊ रसांच्या सफरी सिनेमा आम्हाला घडवतो. पडद्यावर उधळल्या जाणाऱ्या त्या नवरसांपैकी सर्वच रसांचा आस्वाद आम्ही त्या पडद्यामुळेच घेत असतो, एरव्ही ह्यातले काही रस आम्ही ऑप्शनला टाकलेले असतात किंवा त्यांची चव आम्हाला आम्हीच सभोवताली व स्वत:च्या आतही निर्माण केलेल्या कल्लोळात, गडबडीत, धावपळीत, काल्यात समजूनच आलेली नसते किंवा येणार नसते.

डोळे भरभरून आम्ही तंत्रज्ञानाच्या करामती पाहतो. आम्हाला स्वत:ला एक पॉवर पॉइन्ट प्रेझेन्टेशनसुद्धा नीटनेटकं जमत नसलं, तरी स्पेशल इफेक्ट्सचे बारकावे मात्र आम्ही हेरून काढत असतो. कधी त्याला दाद देत असतो तर कधी हाणतही असतो. असंच पडद्यावरच्या कलाकारांबाबतही. शाळेच्या गॅदरिंगमधल्या किरकोळ नाटिकेत 'कोपऱ्यात उभं असलेलं झाड' वगैरेचे रोल केल्याचा अनुभव गाठीशी असलेले आम्ही सिनेमातल्या प्रोटोगॉनिस्टच्या अभिनयाचा खरपूस समाचारही घेत असतो. बाथरुमबाहेर कधी आम्ही गुणगुणत नसतो किंवा पुलंनी सांगितल्याप्रमाणे 'उगीच का' मधला 'उ' कुठे वाजतो, हेही आमच्या गावी नसतं, पण सिनेमाच्या संगीतावर विशेष टिप्पणी मात्र हक्काने करतो. हे सगळं वृथा आहे, आमच्या मताला काही एक किंमत नाहीय, हेही आम्हाला माहित असतं. पण आमच्या मताला किंमत नसल्याची सवय आम्हाला आमच्या रोजच्या आयुष्याने आधीच लावलेली असते. त्यामुळे आमचे शब्द नुसतेच हवेत उडाले, तरी त्याचं वैषम्य आम्हाला तरी वाटत नाही.

सिनेमा खोटा असतो. अगदी १००% खोटाच असतो. भले तो कितीही वास्तववादी असला, तरी खोटाच असतो. हे आम्हाला तो पाहण्याआधी आणि पाहिल्यानंतरही माहित असतं. पण तो पाहत असताना मात्र आमच्यासाठी खराच असतो. ते २-३ तास आम्ही आमच्या रोजच्या आयुष्यापेक्षा वेगळे असतो. कधी दु:खी असतो, कधी आनंदी. पण जे काही असतो, ते एरव्ही नसतोच. आम्ही आमच्या आयुष्याचे हिरो/ हिरोईन नेहमीच असतो. पण आम्ही हे २-३ तास अजून एका आयुष्याचेही हिरो/ हिरोईन होण्याचा प्रयत्न करत असतो. जो कधी जमतो, कधी नाही जमत. तरी सिनेमाने त्याचं काम केलेलं असतं. आम्हा सामान्य माणसांच्या सामान्य आयुष्याला आमच्याचपासून काही काळासाठी का होईना बाजूला ठेवलेलं असतं. विश्रांती म्हणून एखाद्याने डोक्यावरचं ओझं खाली ठेवून काही मोकळे श्वास घ्यावे आणि पाण्याचे चार-दोन घोट घ्यावेत अन् मग पुन्हा एकदा ते ओझं तसंच डोक्यावर घेऊन पायपीट सुरु करावी, तसे आम्ही सिनेमाला पाहतो आणि पुन्हा हमाली सुरु करतो.

बाकी काही नाही.
एव्हढ्यासाठीच आम्हाला सिनेमा आवडतो.

- रणजित पराडकर